18. YÜZYILDAN BİR HATIRA “MECİDİYE HAN” Bugünün otel ve garaj vazifesi

Bugünün otel ve garaj vazifesini birlikte gören yapılara eskiden “han” denirdi. Selçuklu ve Osmanlı Devleti’nde sosyal bir vazife üstlenen hanların yapımı büyük önem arz ediyordu. Vasıtalı ya da vasıtasız bir yerden bir yere giderken yolcuların barınacağı, hayvanlarla insanların konaklayabileceği yerlerdir hanlar. Şehirlerin dışında yapılan bu yapılarda konaklayanlar yemek yiyebildikleri gibi yanlarında bulunan hayvanlarına da bakım yaptırabiliyorlardı. Tarihimizde han veya kervansaray olarak bilinen bu yapılar hem mimari açıdan hem de işlevleri bakımından oldukça güzel eserler olarak yer almıştır.  

Ülkemizin hemen hemen her bölgesinde bulunan hanlardan biri de Gaziantep’te bulunuyor. Geçtiğimiz haftalarda Gaziantep ziyareti kapsamında öğrendiğim ve bugün uzun bir restorasyon sonucunda faaliyete giren Mecidiye Han’ını görmek ve tanımak nasip odu. Yıllardır harabe durumda bulunan Mecidiye Han’ı restorasyon sonrasında halkın hizmetine sunulmuş.

Tarihi Mecidiye Han’ı hakkında yazılı bir kaynağın bulunmaması ve bir kitabesinin olmaması sebebiyle ne zaman yapıldığı bilinmemektedir. Ancak yıllardır aktarıla gelen sözlü kaynaklardaki bilgilere dayanılarak 1725 yılında yapıldığı düşünülmektedir. Sultan Abdülmecid zamanında 1829-1861 yılları arasında ilk olarak bir restorasyon süreci geçirmiş olan Mecidiye Han’ı, eski kayıtlarda yer alan bilgilere göre Han-ı Cedid veya Koca Nakıp Hanı olarak da adlandırılmıştır. Osmanlı han mimarileri içerisinde tek avlulu, iki katlı hanlar grubuna girmesi münasebetiyle Gaziantep’in en güzel hanlarından biri olarak kabul edilir. Şer'i Mahkeme Sicilleri'nin 1756 tarihli kayıtlarında, Nakip Hanı olarak adı geçen Mecidiye Han’ı yamuk planlı avlusu, zemin katta dört taraftan çeşitli ebat ve şekillilerdeki mekanlarla, üst katta ise revakla kuşatılmıştır. Doğu ve batı cephelerinde avlu ile ilişkileri olmayan tek katlı dükkanlar ve hana girişi sağlayan cümle kapısı bulunur. Mecidiye Hanı iki cephesinin tamamında dükkanlarla çevrelenmiş olmasıyla ve iç kısımda sahip olduğu plan düzenlemesiyle diğer hanlardan ayrılır. Han oldukça sade olup, tek süsleme batı cephesinde yer alan cümle kapısında görülür. Kapının kuşatma kemerinin üzengi taşları, iki sıra sathi mukarnaslarla süslenmiştir. Handa sarımtırak renkte küfeki kesme taş kullanılmıştır. Örtü sistemi, taş konstrüksiyonlu sivri beşik tonoz ve beşik tonoz ile düz dam tarzında inşa edilmiştir.

Günümüzde Şahinbey Belediyesi tarafından restorasyon çalışmaları tamamlanarak halkın kullanımına açılan Mecidiye Han’ında sahaflar olarak adlandırılan eski kitaplar satan dükkanlar, kitapçılar, hediyelik eşya satan dükkanlar, kütüphane ve bir meslek lisesine ait baklava atölyesi yanı sıra cafe ve restoran işlevi gören bir yer bulunuyor. Geçmişte kiler ve depo olarak kullanılan mahzen kısmı bugün restoran olarak kullanılıyor. Hava oldukça sıcak olmasına rağmen mahzen kısmına girildiğinde bir serinlik insanı karşılıyor. Restoran bölümünde sıra gecelerinin de yapıldığını öğrendiğimde kültürel işlevinin de olduğunu gördüm.

Günümüzde Gaziantep’in kültürünü yansıtmaya çalışan Mecidiye Han’ı görülmeye değer bir mimari yapı. Tarihi geçmişiyle de geleceğe ışık tutan bu hanı halkın kullanımı için restore eden Şahinbey Belediye Başkanı Mehmet Tahmazoğlu teşekkürü hak ediyor. Gaziantep’in kültür yolu projesi kapsamında önemli bir anıtvari yapı olan Mecidiye Han’ın restore edilip korunması, sosyal ve sürdürülebilir işlevleriyle geleceğe aktarılıyor olması takdire şayan.

Tarihimizde ve kültürümüzde çok önemli bir yere sahip olan Mecidiye Han’ını tanımaktan büyük bir mutluluk duydum. Burada kültürel aktiviteler arasında yazarların ağırlanıyor olması ve okuyucularıyla buluşturuluyor olması ayrıca mutluluk verici bir durum. Bir dönem harabe konumunda olan üç yüz yıllık yapının tekrar yaşatılmış olması ve kültürel hazinelerimiz arasında yer alması da bir başka hoşnut edici yönü.